JĘZYK MUZYCZNY XX i XXI WIEKU W LITERATURZE FLETOWEJ

Rys Historyczny

Flet jest instrumentem o bardzo długiej drodze rozwoju. Do jego rodziny zaliczamy instrumenty, których dźwięk powstaje w rurce, w wyniku drgań słupa powietrza, spowodowanych tarciem strumienia powietrza o ostrą krawędź otworu zadęciowego. Historia fletu sięga więc czasów ludzi pierwotnych, kiedy to wydobywano dźwięki na różnego rodzaju gwizdkach i świstawkach. Najstarsze praflety pochodzące z okresu wczesnego paleolitu, wykonane były z niedźwiedzich szczęk.Znaleziono je w jaskini Potocka Cijalka (tereny Jugosławii). W epoce kamiennej powstawały już flety z otworami, a w epoce brązu pojawiły się fletnie. Wówczas flet pełnił funkcję magiczną. Tak przynajmniej wynika z zachowanych malowideł.

W starożytności flety były popularne w Egipcie, Asyrii, Babilonii, Rzymie, Grecji, Palestynie, Chinach, Indiach, Japonii, Wietnamie, Indonezji, Malazji, Polinezji, jak również w państwach Azteków, Majów i Inków. Ich wygląd i nazwy różniły się, ale wszystkie przyczyniły się w pewnym stopniu do rozwoju tego typu instrumentów w przyszłości. Najstarszy znany flet drewniany odkryto w 1964 na terenie Peru. Znaleziono go w miejscu zachowanego we fragmentach osiedla sprzed 9000 lat. Instrument przypomina dzisiejszy peruwiański flet kena.

W średniowieczu nastąpił zastój w rozwoju tego instrumentu. W okresie IV-XV w Kościół zakazał gry na fletach, gdyż uznawał je za pogańskie. Wskazują na to listy biskupie z tamtych czasów (pojawiły się w nich podobne do współczesnych nazwy fletu – flautus (łac.), flaute (fr.), floite (germ.)).

Na ziemiach słowiańskich flet pojawił się prawdopodobnie w XI w, dzięki kontaktom z kulturami azjatyckimi.

W XII i XIII w nastąpił silny rozwój tego instrumentu. Popularne były także flety poprzeczne. Wiązało się to z rozkwitem muzyki tanecznej.

XIV w przyniósł kolejne osiągnięcia na drodze ewolucji fletu. Z tego okresu pochodzą jego odmiany sopranowe, altowe, tenorowe, pojedyncze i podwójne.

W epoce renesansu rozpoczął się ostatni etap rozwojowy prowadzący do powstania współczesnego fletu. Choć instrument cieszył się już ogromną popularnością w całej Europie, postęp przyniosła działalność szkół niderlandzkich. Ważnym zabytkiem jest dzieło wydane w 1528 w Wittenberdze przez Georga Rhaw, zatytułowane Musica Instrumentalis Deudsch. Zostały w nim przedstawione wszystkie ówcześnie znane odmiany fletu i sposoby palcowania.

W XVI w powstały pierwsze orkiestry, a wraz z nimi pierwsze kompozycje – najczęściej canzony, zawierające partię dla dwóch fletów podłużnych.

W epoce baroku silny rozwój muzyki kameralnej i operowej przyczynił się do udoskonalenia orkiestrowego instrumentarium. Dodawano kolejne otwory, a w 1670 dołączona została przez Rébillé Philberta pierwsza klapa dis. Wynalazek został błyskawicznie przyjęty przez wszystkich ówczesnych flecistów. Lully na stałe włączył flet do składu orkiestry. O jego dużej popularności w tych czasach świadczą również utwory solowe, które są ważna częścią repertuaru wykonawczego współczesnych flecistów.

Klasycyzm przyniósł dalszy postęp. Epoka ta wiąże się z powstaniem takich form jak koncert solowy i symfonia. Rozwija się przede wszystkim muzyka instrumentalna, dlatego też udoskonalano ówczesne instrumenty. Ważną działalność prowadził w tych czasach J. J. Quantz, wybitny flecista i kompozytor, kapelmistrz na dworze króla Fryderyka II.

W XVIII w do fletu dołączono kolejne klapy chromatyczne. Ważny wpływ na konstrukcję kolejnych modeli instrumentów wywierała powstająca literatura – Orfeusz i Eurydyka Glucka, Stworzenie świata Haydna, czy dzieła Mozarta.

Rewolucję przyniósł ogłoszony w 1832 system klapowy Boehma, który bez wątpienia stanowi ważny punkt w rozwoju współczesnych instrumentów dętych drewnianych. W tej epoce flet otrzymywał partie równorzędne skrzypcom, a ze względu na dużą ruchliwość, stał się również  ulubionym instrumentem kompozytorów, zwł. francuskich.

Do dziś producenci instrumentów poszukują dalszych rozwiązań i pomysłów, aby udoskonalić flet, z kolei kompozytorzy stawiają coraz wyższe wymagania wykonawcom wymyślając coraz to nowsze techniki.

Współczesna technika wykonawcza na flecie.

 

Flet jest instrumentem dętym o największych możliwościach technicznych i brzmieniowych. Te walory doceniali i doceniają nadal również kompozytorzy muzyki współczesnej. Chociaż technika wykonawcza jest bardzo rozwinięta, ja przedstawię tylko te najważniejsze techniki stosowane w XX i XXI w.

• Podwójne staccato, rodzaj artykulacji, polegający na wydobyciu za pomocą szybkich uderzeń języka, krótkich wartości nut. Wykonując wymawia się głoski „tktkt”

• Potrójne staccato, podobnie jak podwójne staccato, technika ta wymaga szybkiej pracy języka, z tym, że dźwięk wydobywa się wymawiając „ttk”

• Frullato, rodzaj staccato, bardzo efektowny na flecie. Technika możliwa do wykonania poprzez długie wymówienie głoski „rrrrrrrrr” w trakcie gry

• Tremolando, polega na tym, co tryl – szybkie zmiany wysokości między dwoma dźwiękami. W przypadku tremolando mamy jednak do czynienia z większą odległością między dźwiękami, stąd konieczne są szybkie zmiany w zadęciu.

• Flażolety, stosuje się je w celu uniknięcia niewygodnych chwytów. Brzmią o wiele bardziej delikatnie, najlepiej przydatne w cichych dynamikach. Wydobywa się je za pomocą silniejszego zadęcia.

• Glissando, technika polegająca na płynnym przechodzeniu między dźwiękami. Wykonuje się ją poprzez odchylenie ustnika i zmianie kąta padania strumienia powietrza na krawędź, ewentualnie poprzez delikatne odchylanie klap przy każdym dźwięku.

• Zmienna wibracja, jak na każdym instrumencie dętym, można uzyskać najrozmaitszą wibrację. Można nią manipulować, w zależności od potrzeb, od bardzo wolnej do bardzo szybkiej i na odwrót.

• Preparacje, dotyczą takich zabiegów jak granie na samej główce fletu. Zaliczamy do nich także tzw. Hałas klap.

• Multifony, czyli wielodźwięki wydobywane za pomocą odpowiednich chwytów.

=

• Mikrotony, możliwe do wykonania za pomocą odpowiednich chwytów.

• Oddech permanentny, technika oddechowa, polegająca na jednoczesnym wdychaniu powietrza podczas gry.

• Residual tone, technika ta polega na wygraniu w szybkim tempie pojedynczo nut, wymawiając przy każdej, literę „r”.

* Źródło główne:
Ogonowska Emilia, Nowoczesna notacja i rozwój technik wykonawczych na instrumentach dętych drewnianych w literaturze muzycznej XX i XXI wieku Maszynopis. Katowice 2010